Թորոս Թորոմանյան

Թորոս Հարությունի Թորամանյան հայ նշանավոր գիտնական, ճարտարապետ, ճարտարապետության տեսաբան, հնագետ և լուսանկարիչ։ Հայ ճարտարապետության պատմության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրը։

Մանկությունը եւ ուսում

Ծնվել է Փոքր Հայքի Շապին-Գարահիսար քաղաքում 1864  թվականին, հողագործի ընտանիքում։ 1878 թվականին 14 տարեկանում զրկվել է ծնողներից։ Սկզբնական կրթությունը ստացել է իր ծննդավայրի Մուշեղյան վարժարանում։ 1883 թվականին ուսումը շարունակելու նպատակով մեկնել է Կ. Պոլիս, որտեղ աշխատել որպես քարկոփի եւ ապա հյուսնի աշակերտ, նույն ժամանակ պատրաստվելով համալսարանական մուտքի քննություններին։ 1888-1893 թթ. սովորել է Կ.Պոլսի Կայսերական Գեղարվեստի ճեմարանի ճարտարապետական բաժնում։

Թորամանյանը՝ ճարտարապետությունից դեպի գիտություն

Ավարտելուց հետո նույն քաղաքում աշխատում է որպես ճարտարապետ, նախագծում մենատներ։ 1895 թվին Կ.Պոլսո հայ բնակչության հանդեպ երկօրյա կոտորածներից հետո լքել է Կ.Պոլիսը և մեկնել է Բուլղարիա։ 1896-1900 թթ. ապրել է Բուլղարիայում, զբաղվել շինարարությամբ, նախագծելով մի քանի շենքեր, գլխավորապես հարուստ հայերի (Մանուկյանների, Սարգիս Ֆադյանի, Դանիել Բուլղարացու և այլն) համար։ Մի կարճ ժամանակով ապրել է նաև Ռումինիայում։ Սակայն նրան ավելի շատ հետաքրքրել է ճարտարապետության տեսությունը։ Այդ նպատակով 1900 թվականին այցելել է Հունաստան, ապա Եգիպտոս և Իտալիա անձամբ մոտիկից հին աշխարհի ճարտարապետական գլուխգործոցներին ծանոթանալու համար։ 1902 թվականին մեկնել է Փարիզ՝ Սորբոն, ուր հետևել է ժամանակի հայտնի ճարտարապետության պատմության պրոֆեսորների դասախոսություններին, ճարտարապետության պատմության և արվեստի մասին։ Զբաղվել է արևելյան հնագիտական առարկաների ուսումնասիրությամբ

Բաբելոնի Աշտարակ

Նոյի սերունդները, համաշխարհային ջրհեղեղից հետո բազմանալով, Արարատ լեռան կողմերից աստիճանաբար սկսեցին շարժվել դեպի Սենաարի երկիրը։ Դա մի ընդարձակ հարթավայր էր, որը ոռոգվում էր Տիգրիս եւ Եփրատ գետերի ջրերով:

Նրանք խոսում էին մեկ լեզվով:

Քանի որ նրանց մեջ էլ սկսեց զարգանալ մեղքը, հիշելով ջրհեղեղի պատիժը՝ իրենց ապահով չէին զգում: Եվ փոխանակ զղջալով ապավինելու Արարչի ողորմածությանը, նրանք միաբանվելով որոշեցին մի քաղաք կառուցել եւ այնտեղ՝ մինչեւ երկինք հասնող մի բարձր աշտարակ, որի մեջ պատսպարվելով՝ կխուսափեին հնարավոր նոր պատուհասից: Բազում տարիներ նրանք կառուցում էին աշտարակը, բայց այն անավարտ մնաց, քանի որ նրանց նպատակը հաճելի չէր Տիրոջը: Նա չհանդուրժեց այդպիսի ամբարտավանություն եւ խառնեց այդ մարդկանց լեզուները, եւ նրանք դադարեցին հասկանալ միմյանց, որի պատճառով ընդհատվեց աշտարակի կառուցումը:

Եվ այդպես, Աստծո կամքով, չիրականացավ այդ խելահեղ ու մեծամիտ ծրագիրը, եւ մարդիկ ցրվեցին աշխարհով մեկ: Նրանցից էլ առաջացան տարբեր ժողովուրդներ, որոնք առ այսօր խոսում են տարբեր լեզուներով:

Այդ քաղաքը կոչվեց Բաբելոն, որ նշանակում է խառնակություն։

Գիտական տվյալները փաստում են, որ աշտարակի չափերն իրոք հսկայական էին. միայն շինանյութը պատրաստելու համար կպահանջվեր մոտ 3 տարի, իսկ կառուցելը կտեւեր առնվազն 22 տարի:

Զվարթնոց տաճար

 

 

Զվարթնոցի անձեռակերտ տաճարը Հայաստանի 7-րդ դարի ճարտարապետների հմտության և խիզախ մտահղացման արգասիքն է:

1905 թվականին հայ նշանավոր ճարտարապետ Թորոս Թորամանյանը Վաղարշապատում պեղումներ է կատարել և վերականգնել է տաճարը՝ օգտագործելով բնօրինակ քարերը։ Տաճարի նոր ծրագիրը ևս կազմել է Թորոս Թորամանյանը։ Շատ փորձագետներ պնդում են, որ Թորամանյանի ծրագիրը չի համապատասխանում Զվարթնոցի պատմական տաճարի նախատիպին։ Կառուցված է հայկական ճարտարապետական ոճով և զարդարված է հունական խաչերով։ Կառույցի պատերին պահպանվել են որմնանկարներ։ 2000 թվականին Վաղարշապատի եկեղեցիները, այդ թվում և Զվարթնոցի տաճարը ներառվել են Հայաստանում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում։ Զվարթնոցի տաճարը պատկերված է 100 դրամանոց թղթադրամի դարձերեսին, սակայն դուրս է եկել կիրառությունից։ Օրինակ է պահպանվել Երևանի պատմության թանգարանում   ։

Տաճարը կառուցվել է յոթաստիճան պատվանդանի կենտրոնում։ Արտաքուստ՝ եռաստիճան՝ հաջորդաբար նվազող 3 գլանաձև ներդաշնակ ծավալների միասնական շինություն էր, որի հորինվածքի միջուկը քառակոնքն է։ Վերջինիս խորանները միավորված են 4 զանգվածեղ մույթերով, որոնք վերին՝ կապող 4 կամարների և առագաստների հետ կազմում են գմբեթակիր միաձույլ համակարգ։ Տաճարն ունեցել է 5 շքամուտք։ Տաճարի առաջին աստիճանի ճակատային վերին մասն ընդգրկող գոտին քանդակազարդված է խաղողի որթերով, նռնազարդ ճյուղերով. որմնակամարների հանդիպման մասում հոգևոր և աշխարհիկ անձանց 32 բարձրաքանդակից պահպանվել են 9-ը։ Տաճարի ներսում խոյակների թևատարած արծիվները, որմնասյունազարդի ռիթմը, մույթերի սլացքը, բարձրադիր գմբեթը՝ ողջ զարդարանքի հետ, կառույցին հաղորդել են վերասլացություն։ Տաճարի բարձրաքանդակներից մեկի վրա պահպանվել է Յոհան, հավանաբար՝ տաճարի ճարտարապետի անունը։

Արտաշես Բարեպաշտ «I»

 

Արտաշես Ա-ն հայտնի է նաև որպես Արտաշես Բարեպաշտ կամ ԲարիԱրտաշես Մեծ, Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության հիմնադիր-արքա, որը կառավարել է մ․թ․ա․ 189-160 թվականներին։ Արտաշեսը ծնվել է մ.թ․ա. 230 թվականին տոհմիկ ազնվական Զարեհ Երվանդունու ընտանիքում։ Նրա մանկության և պատանեկության տարիների և ընտանիքի մասին տեղեկություններ պատմագիտությանը հայտնի չէ։Նախքան հայոց միապետ դառնալը, եղել է բարձրաստիճան զինվորական Սելևկյան թագավոր Անտիոքոս Մեծի բանակում և վերջինիս օժանդակությամբ Երվանդունյաց Երվանդ Դ-ից նվաճելով Հայաստանը կարգվել է տեղի կառավարիչ։Արտաշես Ա-ն Մեծ Հայքում իրականացնում է բազմաթիվ բարեփոխումներ։ Դրանցից ամենանշանավորը հողային բարենորոգումներ են։Արտաշես Բարեպաշտը խրախուսում էր քաղաքաշինությունը, գիտության և արվեստի զարգացումը։ Նրա կառավարման ժամանակահատվածում Հաննիբալի խորհրդով Արարատյան դաշտում՝ Արաքս և Մեծամոր գետերի ջրկիցում, կառուցվում է Արտաշատ մայրաքաղաքը, որը հիշատակվում է «Հայկական Կարթագեն» անվանումով։

Արամազդ

Արամազդ (ճառագայթող լույս, համաշխարհային արև), Հայկական դիցաբանության գերագույն Աստված՝ երկնքի ու երկրի Արարիչը, բոլոր Աստվածների հայրը։ Նա կոչվում էր «Մեծ և արի Արամազդ», որի գլխավոր սրբավայրը գտնվում էր Հին Հայաստանի պաշտամունքային կենտրոններից մեկում՝ Անի-Կամախում։ Այնտեղ էին գտնվում հայոց Արշակունի թագավորների տոհմական դամբարաններն ու գանձերը։ Համապատասխանում է իրանական Ահուրամազդային և հունական Զևսին։Սովորաբար, երբ մեր նախնիները հեթանոսական այս աստծուն հիշատակում են որպես հունական աստված, նրան կոչում են «Դիոս»։ Այս անունը մոտ է բուն «Աստված» նշանակող հունարեն «Թեոս» և լատիներեն «Դեուս» անվանումներին։ Երբեմն այդ մասին են վկայում կատարված թարգմանությունները։ Սկզբնական շրջանում հայերը համակարծիք էին պարսկական կրոնական հավատալիքներին, սակայն երբ ընդունեցին հունական աստվածներին, պատկերացումներն էլ խառնվեցին ու հելլենացան։Հին հունական առասպելները իրենց գերագույն աստծուն շատ զավակներ են ընծայում։ Մինչդեռ, մեր դիցաբանության մեջ հայտնի են ընդամենը Արամազդի մի որդին՝ Միհրը և երկու դիցուհիները՝ Անահիտն ու Նանեն։ Հեթանոսական մյուս աստվածների ծնողները չեն հիշատակվում և ենթադրվում է, որ նրանք էլ են Արամազդի զավակները։ Իսկ աստվածների մայրը կամ Արամազդի կինը բնավ չի հիշատակվում։

🌏Ինչպես է ստեղծվել աշխարհը🌏

Կյանքի ծագումը ողջ գիտության ամենախոր առեղծվածն է: Այս մասին գրվել են բազմաթիվ գրքեր ու գիտական աշխատություններ, սակայն այն մնում է առեղծված։ Ոչ ոք չգիտի, թե ինչպես է սկսվել կյանքը: Մատերիալիստները գտնում են, որ կյանքն ունի նյութական ծագում և առաջացել է կենսաքիմիական էվոլյուցիայի արդյունքում ։ Ըստ նրանց գոյություն ունեն Երկրի վրա կյանքի ծագման հետևյալ տեսությունները՝

 

Իդեալիստները առաջնորդվում են թեոլոգիական (հուն.՝ theos-Աստված, logos-ուսմունք, գիտություն) համոզմունքներով, որի համաձայն՝ կյանքն Արարչի գործունեության արդյունքն է։ Աստվածաբանությունը կամ Թեոլոգիան ուսումնասիրում է Աստծո գոյության հիմնավորումը և պաշտպանումը, նրա գործունեությունը երկրի վրա, այդ ազդեցության հիմքի վրա առաջացած բարոյական նորմերը, պաշտամունքի ձևերը։ Ըստ իդեալիստների տեսակետի Աստվածնաշխարհը ստեղծել է ոչնչից: Ամեն ինչ սկիզբ ունի, բայց Աստված անսկիզբ է: Քանզի նա ամենակարող է,նա ամեն ինչ արարեց Իր խոսքով։  Նա աշխարհը չստեղծեց միանգամից, այլ որոշակի ժամանակի՝ 6 օրվա ընթացքում: Սկզբից Աստված ստեղծեց Երկինքն ու Երկիրը, ցերեկն ու գիշերը, ցամաքն ու ջուրն առանձնացրեց, ստեղծեց լուսատուներին, հետո բույսերին ու կենդանիներին ու վերջում մարդուն։

📕📘Հովհաննես 📖Հովհաննիսյան📔📓

Հովհաննես Հովհաննիսյանը ծնվել է ապրիլի 14-ին  Վաղարշապատում։ Նա նախնական կրթությունը ստացել է ծխական դպրոցում, ապա՝ Երևանի պրոգիմնազիայում։ 1877 թվականին ընդունվել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի III դասարանը, 1884 թվականին՝ համալսարանի պատմալեզվագրական ֆակուլտետը, որն ավարտել է 1888 թվականին։ 1889 թվականին ճանապարհորդել է Եվրոպայում (Կոստանդնուպոլիս, Փարիզ, Վիեննա, Լոնդոն)։ Երկար տարիներ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում դասավանդել է ռուս գրականություն և լեզու, ընդհանուր գրականություն, հունարեն։ 1912 թվականին կարճ ժամանակով աշխատել է Բաքվում։ Բաքվի կոմունայի օրերին (1918 թվական) եղել է նրա լուսբաժնի վարիչը։ Ողջունել է սովետական կարգերի հաստատումը Հայաստանում, նվիրվել երկրի վերաշինության ու լուսավորության գործին։ Եղել է Վաղարշապատի գավառի լուս-բաժնի վարիչ։Հովհաննես Հովհաննիսյանի տուն-թանգարանը բացվել է Էջմիածինում 1948թ: Հավաքածուն բաղկացած է 600 ցուցանմուշից։ Դրանք բանաստեղծի կյանքի, ուսումնառության, գրական, քաղաքական, հասարակական և մանկավարժական գործունեությունը վավերացնող անձնական ու կենցաղային իրեր են, գրքեր, լուսանկարներ և փաստաթղթեր:

Հայաստան

Հայաստան (պաշտոնական անվանումը՝ Հայաստանի Հանրապետություն), դեպի ծով ելք չունեցող պետություն Հարավային Կովկասում։ Հյուսիսում սահմանակցում է Վրաստանին, արևելքում՝ Ադրբեջանին, հարավում՝ Իրանին, իսկ արևմուտքում՝ Թուրքիային։ Հայաստանը զբաղեցնում է 29 743 կմ² տարածք և ունի 3 միլիոն մարդ բնակչություն։ Մայրաքաղաքը Երևանն է, պետական լեզուն՝ հայերենը, բնակչության 94,4 տոկոսը դավանում է քրիստոնեություն։ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին Հայաստանի հիմնական կրոնական հաստատությունն է։

Ըստ հայոց պատմահայր Մովսես Խորենացու՝ հայ ժողովրդի պատմության սկիզբն է համարվում մ.թ.ա. 2492 թվականը, երբ հայ ժողովրդի անվանադիր նախահայրը՝ Հայկ նահապետը, Հայոց ձորի ճակատամարտում հաղթել է Ասորեստանի բռնարար տիրակալ Բելին և անկախություն նվաճել։ Հայալեզու ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհի հարավարևմտյան շրջաններում ապրել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջերից։ Արամե արքայի ջանքերով մ․թ․ա․ 860 թվականին հիմնադրվել է Վանի թագավորությունը, որի գոյության ժամանակահատվածում էլ՝ մ․թ․ա․ 782 թվականին, Արգիշտի Ա թագավորը հիմնադրել է ժամանակակից մայրաքաղաք Երևանը։

Մայրենի

Հետևյալ բառերով կազմել նախադասություններ՝ արդար, ժողովուրդ, խնդիր, հավատ, գաղտնի, երդում։

Արդար

Անարդարների մեջ լինել արդար, մեղավորների մեջ` անմեղ։

Ժողովուրդ

Ով հայ ժողովուրդ քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է։

Խնդիր

Սա մեր խնդիրն է և մենք  կհաղթահարենք այն։

Հավատ

Նա հավատով լեցուն մարդ է։

Գաղտնի

Նրանք գտան սկյուռիկի գաղտնի անկյունը։

Երդում

Նրանք երդվեցին որ նրանք հավերժ ընկերներ են լինելու։